TÜRKİYE’NİN İLK OTOMOBİLİ DEVRİM, 57 YIL ÖNCE ÜRETİLDİ
29 Ekim 1961 günü Türkiye, tarihi bir olaya tanıklık etti. Türk mühendisler, sadece 129 gün gibi kısa bir sürede ilk yerli otomobili ürettiler. “Devrim” adı verilen ilk otomobilin macerası talihsiz şekilde sona erdi.
Türkiye’de sanayinin bugünkü kadar gelişmediği yıllar… Henüz sac üretimi bile yok. Bu şartlar altında alınan bir karar tarihe geçti. Türk mühendislerinden 129 gün gibi kısa sürede otomobil üretmeleri istendi. Bu, neredeyse imkansız bir görevdi ama başarıldı.
TCDD’YE GÖREV VERİLDİ
Devrim arabalarının hikayesi, 16 Haziran 1961’de Ankara’da yapılan bir toplantıyla başladı. Devlet Demiryolları yöneticileri ve mühendisleri Ankara’da toplantıya çağrıldı. TCDD Genel Müdür Yardımcısı Emin Bozoğlu toplantıda, Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel’in talimatı doğrultusunda gelen yazıyı okudu. Buna göre ordunun ihtiyacını karşılayacak bir otomobil tipinin geliştirilmesi isteniyordu. Görev de TCDD’ye verilmişti. Hatta bunun için 1.400.000 TL ödenek ayrılmıştı.
O zamanın şartlarında verilen görevi yerine getirmek neredeyse imkansızdı. Üstelik bunun için tanınan süre çok azdı. Üretilen otomobilin 29 Ekim’e yetişmesi gerekiyordu. Toplantıya katılanların bir kısmı bunun çok zor olduğunu söyleyerek görevi kabul etmedi. Bir kısmı ise her şeye rağmen elini taşın altına koydu.
KOLLAR SIVANIYOR
Böylece Emin Bozoğlu başkanlığında bir ekip kurularak “Devrim” arabalarının yapımına başlandı. İlk iş olarak kullanılmayan bir bina, çalışmalar için uygun hale getirildi. Atölyenin zemini, sac levhalarla döşendi. Bir baş üstü gezer vinç, bankolar ve toplantı masası atölyeye yerleştirildi. Kapıya da zamanı gösteren bir levha asıldı. Levhada büyük rakamlarla geriye kaç gün kaldığı yazılıydı.
Ekip hızla organize olarak iş bölümü yaptı. Dizayn, motor-şanzıman, karoser, fren, elektrik donanımı ve döküm işleri gibi çalışma grupları oluşturuldu. Zorluklar ve imkansızlıklarla mücadele halinde geçecek günler başlamıştı. Mühendisler, 12 saatlik vardiyalar halinde çalışıyordu. Ama çoğu zaman atölyede birkaç saat kestirerek işlerine dönüyorlardı.
ZAMANA KARŞI YARIŞ
İlk etapta yapılması planlanan otomobilin ana hatları saptandı. Orta boyda 4-5 kişilik ve 1000-1100 kilo ağırlığında bir otomobil yapılacaktı. İmkanlar kısıtlıydı. Arabanın karoseri için hazırlanan maketlerden biri seçildi ve alçıdan modeli yapıldı. Karoserin tavanı ve kaput gibi sac bölümleri, işte bu modelden alınan kalıplarla yapılan beton bloklara çekildi. Ardından çekiç yardımıyla düzeltilerek tek tek yapıldı. Motor gibi başka bazı parçalar ise Sivas ve Ankara’daki TCDD fabrikalarında imal edildi.
Çalışmalar nihayet ekim ayında sonuç vermeye başladı. Ekim ortalarına doğru otomobillerden ilki neredeyse hazırdı. Üstelik birkaç parça haricinde tamamı yerli üretimdi. İlk otomobil böylece deneme sürüşlerine başladı. Mühendisler hemen ikinci otomobil için kolları sıvadı. Siyah renkte olmasına karar verilen bu otomobil, ucu ucuna yetişti. Öyle ki boyanın son katı 28 Ekim akşamı atıldı. Otomobilin pasta ve cilası Ankara’ya sevk esnasında trende yapıldı.
HUZURLARINIZDA “DEVRİM” ARABALARI
Sonunda beklenen gün geldi. Otomobiller, Eskişehir’den yola çıkmadan önce olası yangın ihtimaline karşı depoları boşaltıldı. Planlamaya göre Sıhhiye’deki benzin istasyonundan yakıt alınacak ve tören alanına gidilecekti. Devrim arabalarını taşıyan tren sabahın ilk ışıklarıyla Ankara’ya ulaştı. Ankara Demiryolu’na indirilen iki Devrim arabası, görücüye çıkmaya hazırdı.
Otomobiller, sabahın erken saatlerinde motosikletli trafik ekiplerinin eskortluğunda yola çıktı. Ancak eskort ekibinin yakıt ikmali yapılacağından haberi yoktu. İşte bu detay, Devrim arabalarının bütün başarısını gölgede bırakacaktı. Durum, Meclis’in önüne gelindiğinde fark edildi. Alelacele benzin bulundu. Getirilen benzin o aceleyle birinci arabaya konuldu. Tam ikinci arabaya sıra gelmişti ki Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel göründü.
Gürsel, Anıtkabir’e gitmek üzere ikinci sıradaki arabaya yöneldi. Otomobil çalıştı… Ne var ki boşaltılan deponun dibinde kalan yakıt ancak 100 metre gitmelerine olanak verdi. Cemal Gürsel, “Ne oluyor?” diye sordu. Cevap, Yüksek Mühendis Rıfat Serdaroğlu’ndan geldi: “Paşam benzin bitti.” Gürsel’den özür dilenerek hemen diğer Devrim arabasına geçmesi rica edildi. Gürsel, tarihe geçen ünlü sözlerini söyleyerek denileni yaptı: “Batı kafasıyla otomobil yaptınız ama Doğu kafasıyla benzin ikmalini unuttunuz.”
İLK OTOMOBİLİN TALİHSİZ SONU
Sonunda beklenen gün geldi. Otomobiller, Eskişehir’den yola çıkmadan önce olası yangın ihtimaline karşı depoları boşaltıldı. Planlamaya göre Sıhhiye’deki benzin istasyonundan yakıt alınacak ve tören alanına gidilecekti. Devrim arabalarını taşıyan tren sabahın ilk ışıklarıyla Ankara’ya ulaştı. Ankara Demiryolu’na indirilen iki Devrim arabası, görücüye çıkmaya hazırdı.
Bu aksiliğe rağmen Devrim arabalarının her ikisi de 29 Ekim’de görevini başarıyla yerine getirdi. Olmaz denilen olmuş, mühendisler her türlü zorluğu aşarak kısacık bir sürede ilk Türk otomobili “Devrim”i üretmeyi başarmıştı. Ancak ertesi günkü gazete manşetlerinde bu başarının yerine, biten benzin hikayesi anlatıldı. “100 metre gidip bozuldu” başlıklarıyla verilen haberlerde, o talihsizlikten sonra Devrim arabalarının Hipodrom’daki geçit törenine gittiğinden bahsedilmiyordu bile. Haberlerde ve yorumlarda Devrim arabaları için harcanan paranın boşa gittiğinden söz ediliyordu.
Devrim arabalarının öyküsü böylece sona erdi. Proje durdu. Üretilen arabalar depolarda çürümeye terk edildi. O maceradan geriye kalan bir tek araç, talihsizlikle biten öykünün tanığı olarak ayakta durmaya devam ediyor.
DEVRİM ESKİŞEHİR’DE ZİYARETÇİLERİNİ BEKLİYOR
1961 yılında üretilen Devrim arabası, o günden bu yana TÜLOMSAŞ tesislerinde korunuyor. 5 Eylül 2017’de kapsamlı bir bakımdan geçirilen Devrim, TÜLOMSAŞ tesislerinde hazırlanan yeni müzede sergileniyor.
Müzede otomobilin yapımında kullanılan kaynak motoru, matkap, torna tezgahları, kumpas, pergel, cetvel, çizim masası, kireç taşından yapılan maket, yedek parçalar, orijinal motor bloku ve çalışmaların görselleri de yer alıyor. İmkansız denilen bir projenin hayata geçiş sürecine tanıklık etmek isteyenler, müzeyi ücretsiz olarak gezebiliyor.
DEVRİM ARABASININ YAPIMINDA GÖREV ALAN İSİMLER
TEKNİK EKİP – YÖNETİM GRUBU
TCDD Genel Müdür Yardımcısı Y. Müh. Emin Bozoğlu
TCDD Fabrikalar Dairesi Başkanı Y. Müh. Orhan Alp
TCDD Cer Dairesi Başkanı Y. Müh. Hakkı Tomsu
TCDD Cer Dairesi Başkan Yardımcısı Y. Müh. Nurettin Erguvanlı
Eskişehir Demiryolu Fabrikası Müdürü Y. Müh. Mustafa Ersoy
Adapazarı Demiryolu Fabrikası Müdürü Y. Müh. Celal Taner
Ankara Demiryolu Fabrikası Y. Müh. Mehmet Nöker
TCDD Genel Müdürlük Müşaviri Y. Müh. Hüsnü Kayaoğlu
TCDD Genel Müdürlük Müşaviri Y. Müh. Necati Peköz
TEKNİK EKİP – YÖNETİM GRUBU
Y. Müh. Tayfun Gültekin
Y. Müh. Gültekin Sabuncuoğlu
Y. Müh. Salih Kayasağın
Y. Müh. Kemal Serdaroğlu
Y. Müh. Şecaattin Sevgen
Y. Müh. Kemalettin Vardar
Y. Müh. Şahin Karadağ
DÖKÜM İŞLERİ
Metalurjist İsmail Sıdal
SATIN ALMA – MALİYET HESAPLARI
Y.Müh. Yavuz Yücel
TASARIM GRUBU
Y. Müh. Nurettin Erguvan
Y. Müh. Ercan Türer
Y. Mimar Kemal Elagöz
KAROSER GRUBU
Mak.Müh. Celal Taner
Y. Müh. Faruk Akyol
Y. Müh. Samim Özgür
Y. Müh. Salih Kaya Sağın
Y. Müh. Hamdi Tahıllıoğlu
Y. Müh. Ferdi Mertcan Keskin
SÜSPANSİYON VE FREN GRUBU
Mak.Müh. Hamit İşeri
Y.Müh. İsmet Özkan
Y.Müh. Mustafa Seyrek
ELEKTRİK DONANIMI
Y.Müh. Hasan Dinçer
Latif Dinçer
Kaynak Grubu
Mak.Müh. Halil Gedik
